W Mikołąjkach można spotkać unikalne gatunki roślin i zwierząt. Uważny obserwator i znawca przyrody z pewnością wypatrzy rzadkie, interesujące gatunki roślin, pochodzące nierzadko z różnych obszarów klimatycznych. Do najciekawszych należą m.in:

– gatunki arktyczne: jałowiec halny i turzyca patagońska;

– gatunki północne: pochodzących z tajgi syberyjskiej i północnej Skandynawii: wierzba lapońska i borówkolistna, brzoza niska, bagno zwyczajne, turzyca kulista i życicowa oraz grzybień północny;

– gatunki środkowoeuropejskie: grab zwyczajny, dąb, wiąz górski, lipa drobnolistna, klon, jesion wyniosły, cis pospolity, buk zwyczajny, sasanka wiosenna, arnika górska, grzybień biały, i in.;

– gatunki ciepłolubne: goździk piaskowy, zawilec wielkokwiatowy, spacerata piaskowa, szczodrzeniec rozesłany

– gatunki południowo-syberyjskie: lepnica zielonawa, kuklik sztywny, koniczyna łubinowata, dzwonecznik wonny.

Lasy występujące na terenie gminy Mikołajki, to głównie zwarty kompleks Puszczy Piskiej, który rozciąga się od południowego skraju miasta, wzdłuż zachodniego brzegu jeziora Mikołajskiego, przez otoczenie jeziora Bełdany do południowych brzegów Śniardw. Amatorzy grzybobrania i jagód na pewno nie będą się tu nudzić.

Położony w Puszczy Piskiej na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie to miejsce w którym można zobaczyć zwierzęta występujące w mazurskiej kniei (jelenie, sarny, łosie, wilki, bobry, żurawie) oraz inne, rzadko występujące.